«Арханан» ескерткіші (Күлтархан) мәтіні

Жалпы мәлімет

 Қазiргi Моңғолияның Бұлғын аймағы, Хишиг-өндөр  сұмынынан 40 км жердегi  Арханан деген төбешiгiнiң  (қазір малшының қыстауы орналасқан) батыс -солтүстiгiнде  ескерткiш орналасқан.  Мәтін ұзын гранит жартасқа үшкір затпен қашалған.  Онда түрiк бiтiк мәтін  140 таңба-әрiптi  3 жол  бәдiзделінген  /2,6 х 0,85 м /, төменгі тұстарында 10 таңба қашалынған. Бірінші жол 107 см,  екінші жол 45 см, үшінші жол 35 см ұзын. Таңба-әріптің биіктігі 1,5-1,8 см,  қашау тереңдігі  0,1- 0,2 см.  Табылған орнында.

Ғылыми әдебиет

Намнандорж О. Арван өдрийн шинжилгээний аялал //  ШУА. -Улаанбаатар, 1956. - N5, - 38-41х.

Tryjarski E. L’Inscription turque  runiforme d”Arkhanen, en Mongolie // Ural-Altaische Jahrbucher. Wiesbaden,  1965, 36,  fasc. 3-4 (1964), рр. 423-428.

Харжаубай С. Надпись на скале Арханана  // Хэл зохиол судлал . XIV.боть, 1-25-р дэвтэр.Улаанбаатар,1984. х.90-93.

Kljastorny S., Tryjarski E.  An Improved Edition of the Arkhanen Inscription  // Roznik orientalistyczny , XLVII, z.1. 1990, pp. 66-68. 

Кормушин И.В., Баттулга Ц.  Архананская надпись // Тюркологический  сборник. 2011-2012. Политическая и этнокультурная история тюркских народов и государств /Ред.кол . С.Г. Кляшторный, . Ин-т вочточных рукописей РАН.-М: Наука, 2013. - С.204-219

Мәтін

И.В. Кормушин,  Ц.  Баттулга бойынша:

1-      Teŋiriken qunçuy: jigen botur irkin : balıq eri : boltı turdı: yaŋı Kül Tarqan: küdegü  kelürti: buna bügikün qaya teg bek bolzun

2-       Bitig  bitidim: qaya Teŋiriken: qutluğ bolıŋ

3-      Qul  çoqa /açuqa/: qutluğ :  bolıŋ : qayaru : urtım

ntKrrugduKNQRTluKiyJ...nuKQLiJKnKriRUTUBngij JWUQnKryt

UzLUBugdiQaJQn...R...iUB

NUzLUBGLTNQ nKrytaJQ mdtibuCtib...b...b

mTzdbaRrzLUBGLTUQ ..xCLUQ..Q