Ұлық ұлыстың ханы Өзбектің (1312-1341 жж.) елшілік белгісі

Жалпы мәлімет

Күмістен жасалынған белгішенің өлшемі: 29.4х9.8 см. Салмағы- 0,46 гр (1 фунт 14 зол.). 1890 ж. Еділ өзені бойына, бұрыңғы Ұлық ұлыс (Алтын Орда) мемлекетінің шекарасы аумағында табылған. Мәтін белгішенің бет тұсында екі жол, артқы бетінде екі жол барлығы төрт жол көне ұйғыр бітігімен көне моңғол тілінде жазылған.

Ғылыми зерттеулер

Алғашқы зерттеулерін А.М. Позднеев [Позднеев, 1896: 150-152], А.Спицын [ Спицынь, 1909: 130-144] анықтамалық зерттеулерін жариялаған. Сондай-ақ, Л. Лигети [Ligeti,1963: 171] Д. Төмөртогоо [Төмөртогоо, 2002: 310; Tumurtogoo, 2006: 280-281], Е. Жанчив [Жанчив, 2005:79], Н.Базылхан [Деректемелер мен мұрағат құжаттары, 2006:13-19] қатарлы зерттеушілер талдау жасаған.

Ғылыми әдебиет

Позднеев А.М. Лекции по историй монгольской литературы, Т. 1. 1896. -289.

Спицынь А. Татарьскія байсы // «Известия Императорской Археологической Комиссий», выпуск-20, – Спб,1909. t.XXIX. с. 130-144.

Ligeti Lous Pleklasszikus emlekek 1, MN. I. -Budapest, 1963. –176 p.

Жанчив Е. Сонгодог монгол бичгийн өмнөх үеийн бичгийн дурсгалууд. -Улаанбаатар, 2005. -240.

Деректемелер мен мұрағат құжаттары (ғылыми мағыналық аудармасы мен түсіндермелері, көрсеткіштері- Н. Базылхан, А.Құрметхан, З.Хинаят,Д.Қатран, Б.Хинаят, А.Тойшан). // Серия «Қазақстан тарихы туралы моңғол деректемелері» -II том. - Алматы:Дайк-Пресс, 2006.-180-б.

Tumurtogoo D. Mongolian Monuments in Uighur-Mongolian Script (XIII-XVI Centures). Introduction, Transcription and Bibliography. Institut of Linguistics, Academia Sinica, Taipei, Taiwan, 2006. –723.

Мәтін

Мәтіні:

Көне моңғолша мәтінінің транскрипциясы

Бет жағы

Möŋke Teŋgeri-yin küčün-dür

Yeke suu zali-yi irgegün-dür

Артқы беті

Özbek qan-un zarliγ

ken ülü bisirekü aldaqu ükükü

Мәңгі Тәңрiнiң күшi-дүр

Ұлы сұсты жарасты қара халыққа

Өзбектің жарлығы, кім еш

табыну, алдыртпақ, өлтiрiлмек!

(Кiмде кім табынбаса, сол (кiсi) жойылсын, өлтiрiлсiн!)

Пікір қалдыру