Махмұд Қашғаридың «Диуани лұғат-т Түрк» сөздігіндегі дүниежүзі картасы

Жалпы мәлімет

 

Түрк әлемінің ортағасырлар тарихындағы ең алғашқы географиялық картасы. Бұл дөңгелек  пішінді картада түрк этностарының таралым аумақтары мен олармен  батыс, шығыс, оңтүстік, сотүстік аумақтардағы көрші-ел жұрттардың барлығын қамтып суреттеген. Картадағы мәтін араб тілінде жазылған. Картаның қақ ортасында Баласағұн қаласы негізгі темірқазық іспетті сызылған. Бұл түрлі түсті картада өзендер көк түспен, теңіздер жасыл түспен, таулар қызыл түспен, құмды жерлер сары түспен бояуланып  безендірілген. Қала мен елді мекендер дөңгелек пішінмен берілген. 

Ғылыми зерттеулер

Картаның ғылыми сипаттамасын  З.М. Ауезова, Р.Эрмерс, Рәміз Әскер жасады.

Ғылыми әдебиет

            Mahmūd  al-Кāşгari  Compendum of The Turkic Dialects (Diwan luγat at-Turk). Edited and Translated with Introduction and Indices by Robert Dankoff in collaboration with James Kelly. Part I. printed at the Harvard University Printing Office. 1982.-431.


Divanü lugat-it-Türk. Tercümesi. Čeviren Besim Atalay. -Ankara, 1985. cilt I.- pp.1-530.

 Divanü lugat-it-Türk. Tercümesi. Čeviren Besim Atalay. -Ankara, 1985. cilt II. pp. 1-366.

 Divanü lugat-it-Türk. Tercümesi. Čeviren Besim Atalay. -Ankara, 1986, cilt III. pp.1- 462.

 Divanü lugat-it-Türk. Tercümesi. Čeviren Besim Atalay. -Ankara, 1986, cilt IV. pp.1-886.


Махмұт Қашқари, «Түрік тілінің сөздігі»: (Диуани лұғат-ит-түрік): 3 томдық шығармалар жинағы / Қазақ тіліне аударған, алғы сөзі мен ғылыми түсініктерін жазған А. ЕГЕУБАЙ. — Алматы: ХАНТ баспасы, 1997, 1-том, 30 б


Чоротегин Т. К. Махмуд Кашгари (Барскани) жана анын «Дивану лугати-т-турк» сөз жыйнагы: (1072-1077). Жооптуу редактор Өмүркул Караев. - Бишкек: Кыргызстан, 1997.- 169 бет, сүрөт, карта.


Махмуд ал-Кашгари. Диван Лугат ат-Турк / Перевод, предисловие и комментарии З.-А. М. Ауэзовой; индексы составлены Р. Эрмерсом. -Алматы: Дайк-Пресс, 2005. - 1288 с.


Кaşğarlı Mahmud  Divanü luğat’t-Türk. Çeviri, uyarlama, düzenleme Seçkin Erdi, Serap Tuğba Yurtsever. -İstanbul, Kabalcı yayınevi, 2005.-725.


Mamhmud Kaşğari. "Divanü Lüğat-it-Türk". Dörd cilddə. I cild, Tәrcümә edәn vә  nәşrә hazırlayan Rәmiz Әskәr. Bakı, "Ozan", 2006, 512 səh.

Mamhmud Kaşğari. "Divanü Lüğat-it-Türk". Dörd cilddə. II cild. Tәrcümә edәn vә  nәşrә hazırlayan Rәmiz Әskәr. Bakı, "Ozan", 2006, 512 səh.

Mamhmud Kaşğari. "Divanü Lüğat-it-Türk". Dörd cilddə. III cild. Tәrcümә edәn vә  nәşrә hazırlayan Rәmiz Әskәr.  Bakı, "Ozan", 2006, 512 səh.

Mamhmud Kaşğari. "Divanü Lüğat-it-Türk". Dörd cilddə. IV cild. Tәrcümә edәn vә  nәşrә hazırlayan Rәmiz Әskәr.  Bakı, "Ozan", 2006, 512 səh.


Rәmiz ӘSKER Mahmud Kaşğari vә onun «Divanü lüğat-it-türk» әseri. -Bakı, MBM -2008.-432 sәһ.


 Махмуд ал-Кашгари. Диван лугат ат-турк (Свод тюркских слов): В 3-х томах / Пер. с араб. А. Р. Рустамова под ред. И. В. Кормушина; предисл. и введ. И. В. Кормушина; примеч. И. В. Кормушина, Е. А. Поцелуевского, А. Р. Рустамова; Институт востоковедения РАНИнститут языкознания РАН. — М.: «Восточная литература», 2010. — Т. 1. - 464 с.


Kaşğarlı Mahmud  Divanü lugati’t-Türk. Giriş-Metin-Çeviri-Notlar-Dizinç Hazırlayanlar: Ahmet B.Ercilasun, Ziyat Akkoyunlu. TDK yayınları:1220, -Ankara, 2014. -995.  


 Махмуд ал-Кашгари. Диван лугат ат-турк (Свод тюркских слов): В 3-х томах / Пер. с араб. А. Р. Рустамова под ред. И. В. Кормушина; предисл. и введ. И. В. Кормушина; примеч. И. В. Кормушина, Е. А. Поцелуевского, А. Р. Рустамова; Институт востоковедения РАНИнститут языкознания РАН. — М.: «Восточная литература», 2016. — Т. 1. - 511 с.

Мәтін


Махмұд Қашғаридың «Диуани лұғат-т Түрк» сөздігі  

дүниежүзі картасындағы жер-су атаулары тізімі


Арабша

Толық жазылуы

Қазақша

1.           

Adam

Mahbad Adam galeikum as-salam

Адам пайғамбардың туған жері

2.           

Alğaweit

Balad Alğaweit

Әлеуілер қалалары

3.           

Al-Dailemit

Arz Al-Dailemit

Дайламит өлкесі

4.           

Al-Abiskun

Bahr Al-Abiskun

Абискун теңізі

(Хазар теңізі// Каспий теңізі)

5.           

Al-Graqın

Arz Al-Graqın

Екі Ирак өлкесі

6.           

Al-Habiş

Balad Al-Habiş

Хабиш қалалары

7.           

Al-Hicaz

Arz Al-Hicaz

Хижаз өлкесі

8.           

Ala-Krad

Arz Ala-Krad

Курд өлкесі

9.           

Al-Macüz

Arz Al-Macüz

Мажұз өлкесі

10.       

Al-Nasiyas

Al-Nasiyas

Әл-Насийас өмір сүретін жер дейді

11.       

Al-Qairawan

Arz Al-Qairawan

Қайрауан өлкесі

12.       

Al-Skendrye

Al-Skendrye

Александрия/ Ескендрия

13.       

Al-Yacüz

Arz Al-Yacüz

Йажұз өлкесі

14.       

Al-Zid

Balad Al-Zid

Зит қалалары

15.       

Al-Zenci

Balad Al-Zenci

Зәңгі /негр/ қалалары

16.       

Al-Zulqarneyin

Seddi Al-Zulqarneyin

Зұлхарнай дуалы

17.       

Amc

Amc

Амаж

18.       

Andalus

Arasi Al-mağarbie wa  hi Andalus

Батыс өлкелері яки  Андалус

19.       

An-Nisa

Balad An-Nisa

Ниса қалалары

20.       

Azerbadken

Arz Azerbadken

Әзербайжан өлкесі

21.       

Balasağun

Balasağun

Баласағұн

22.       

Barbar

Balad Barbar

Бербер қалалары

23.       

Barman

Barman

Барман

24.       

Barsqan

Barsqan

Барсхан

25.       

Basmıl

Fiaği Basmıl

Басмыл даласы

26.       

Başqırt

Fiaği Başqırt

Башқұрт даласы

27.       

Beşbalıq

Beşbalıq

Бешбалық

28.       

Bulgar

Bulgar

Бұлғар

29.       

Cabarka

Cabarka

Жабарқа (Жапония)

30.       

Cafu

Cafu

Жабұ

31.       

Canbalıq

Canbalıq

Жанбалық

32.       

Cand

Cand

Жанд

33.       

Ceihun

Ceihun

Жейхун (Әмудария)

34.       

Cumdi

Cumdi

Жұмды

35.       

Cürcan

Cürcan

Жүржан

36.       

Darband Hasaran

Darband Hasaran

Дербент Хасаран

37.       

Eki Oğuz

Eki Oğuz

Екі Оғыз

38.       

Ertiş

Ertiş

Ертіс

39.       

Etil

Wadi  Etil

Еділ алқабы

40.       

Etüken

Etüken

Етүкен ( Өтүкен)

41.       

Gazna

Gazna

Газна

42.       

Hind

Balad Hind

Хинд қалалары

43.       

Horasan

Arz Horasan

Хорасан өлкесі

44.       

Hoarezm

Hoarezm

Хорезм

45.       

Hocend

Hocend

Хоженд

46.       

Hucistan

Balad Hucistan

Хужистан қалалары

47.       

İsbicab

İsbicab

Іспижаб

48.       

Kalim

Arz Kalim

Калим өлкесі

49.       

Kas

Kas /Kat

Кас/Кат?

50.       

Kasan

Kasan

Касан

51.       

Qaşmir

Qaşmir

Кашмир

52.       

Kerman

Balad Kerman

Керман қалалары

53.       

Kici Taraz

Kici Taraz

Кіші Тараз

54.       

Kuşan

Kuşan

Кушан

55.       

Marginan

Marginan

Маргинан

56.       

Maşın

Maşın

Машын (табғаш-қытай)

57.       

Man qışlaq

Man qışlaq

Ман қышлақ

58.       

Mısır

Hdud Mısır

Мысыр шекарасы

59.       

Nazal

Nazal

Назал

60.       

Al-Ğuziye /Oğuz/

Balad Al-Ğuziye /Oğuz/

Оғыз қалалары

61.       

Qıfçaq wa Al-Ğuziye /Oğuz/

Maskan  Qıfçaq wa Al-Ğuziye /Oğuz/

Қыпшақ және Оғыз мекендері

62.       

Özcend

Özcend

Өзженд

63.       

Parsi

Balad Parsi

Парсы қалалары

64.       

Qaraçuq

Cabal  Qaraçuq

Қарашұқ тауы

65.       

Kaşğar

Kaşğar

Қашғар

66.       

Qatunsini

Maskan Qatunsini

Қатұнсіні мекені

67.       

Qay

Maskan Qay

Қай мекені

68.       

Qıfçaq

Maskan Qıfçaq

Қыпшақ мекені

69.       

Qoco

Qoco

Кочо

70.       

Qocankar başı

Qocankar başı

Қожанқар басы

71.       

Qotan

Qotan

Қотан

72.       

Rus

Rus

Орыс

73.       

Sakalbe

Sakalbe

Сақалибе / славяндар

74.       

Samarqand

Samarqand

Самарқан

75.       

Sancu

Sancu

Санжұ

76.       

Sayqun

Sayqun

Сейхун (Сырдария)

77.       

Serendib

Serendib

Серендиб (Сингал)

78.       

Serendib

Cabal Serendib

Серендиб тауы

79.       

Sicistan

Balad Sicistan

Сижистан қалалары

80.       

Sind

Balad Sind

Синд қалалары

81.       

Suğal

Balad Suğal mühdeşe

Жаңа Сұғал қаласы

82.       

Sulmi

Sulmi

Сұлми

83.       

Suwar

Suwar

Суар

84.       

Şam

Şam

Шам

85.       

Şaş

Şaş

Шаш

86.       

Tabarstan

Tabarstan

Табаристан

87.       

Taraz

Taraz

Тараз

88.       

Tatar

Fiaği Tatar

Татар даласы

89.       

Türk

Anas keşinmiz Al-Türk

Көп Түрктер мекендейді

90.       

Uyğur

Fiaği wa rahl  İğur /Uyğur/ Al-mafiha

Сулары мол Ұйғыр жерінің қырлары мен құмды алқабы

91.       

Uyğur

Balad İğur /Uyğur/

Ұйғыр қалалары

92.       

Üç

Üç

Үч /Ош

93.       

Warnk

Warnk

Франк

94.       

Yafınc

Yafınc

Йафинж

95.       

Yamar

Wadi Yamar

Йамар алқабы

96.       

Yarkend

Yarkend

Яркенд

97.       

Yemek

Fiaği Yemek

Йемек даласы

98.       

Yemen

Arz Yemen

Йемен өлкесі

99.       

Жабайы аңдар мекендейді

100.   

Қар қалың болғандықтан адамдар мекендемейді

101.   

Қатты қапырық ыстық болғандықтан адамдар мекендемейді

102.   

Yacüz

Arz  Yajuz

Йажүз өлкесі

103.   

Macüz

wa Majuz

Мажүз  өлкесі




Oğuzcan Kurt21 Ақпан, 2021

Diyar-ı Yecüc ve Mecüc niye yazılmadı

Пікір қалдыру