Алғашқы көшпелілер дәуірінің жазбалары ( б.з.д IV – б.з. V)

Жалпы мәлімет

    Күміс тостағандағы " Есік жазуы"

   1969-1970 жылдары Кемал Ақышев жетекшілік еткен археологиялық қазба зерттеулері барысында Алматы қаласынан 60 км жерде Есік өзені бойынынан анықталынған. Қорғанның шеңбері 60 метр, биіктігі 6 метр. Мұнда алтын киімді сақ ақсүйегінің мүрдесі мен (ғылыми әлемге "Алтын адам" деген атпен әйгілі болған), әшекейлі бұйымдар, қыш ыдыстар  және басқа  төрт мыңнан астам зат-бұйымдар табылған [Акишев, 1978: 53-60]. Сақ дәуіріне (б.з.д. IV-III ғғ.) тиесілі аталмыш бұйымдар ішінде күміс тостағанда (тостаған өлшемі:  d-15 см, h- 2,3 см, m- 79 гр.) екi жолдан тұратын 26 таңбалы жазу бар. Бұл  протожазу және онымен жазылған  мәтіні толық анықталмаған. Ғалымдардың  30-ға жуық алуан түрлі болжамдары мен оқылымдары бар.   Кейбір ғалымдар  прототүрк жазуы десе, кейбір зерттеушілер  кушандардың кхароштхи тәрізді жазулардың бірі болуы ықтимал деп болжайды. 

Ғылыми әдебиет

Акишев К.А. Курган Иссык. Исскуство саков Казахстана. -М.,1978. 53-60.

Акишев К.А. Иссыкское письмо и руническая письменность // Қазақстан Республикасының  10 жылдығына арналған «Байырғы түркi өркениетi: жазба ескерткiштер» атты халықаралық ғылыми-теориялық конференцияның материалдары. Алматы: «Ғылым»,  2001, 392-393 б.

Аманжолов А.С. Руноподобная надпись из сакского захоронения близ Алма-Аты // Вестник АН КазССР. 1971. С. 12.

Harmatta  Janos   History of Civilization of Central Asia. Volume 2, Motilal Banarsidass, 1999, p. 421. 

Harmatta  Janos  Languages and literature in the Kushan Empire   // History of Civilizations of Central Asia: The development of sedentary and nomadic civilizations: 700 B.C. to A.D. 250. Motilal Banarsidass Publ., 1999 - 573.

Ahmet B. Ercilasun     Altın adam yazıtı için yeni bir okuma denemesi // М.Жолдасбековтің 80 жылдық мерейтойына арналған "Түркі әлемі және халықаралық байоаныстар: тарих, тұлға, келешек" атты Халықаралық ғылыми-терориялық конференция материалдарының жинағы. -Астана: Г.Гумилев атындағы ЕҰУ баспасы, 2017. -28-33.

Гаркавец А.Н. Иссыкская надпись. Новый вариант прочтения  // Эпиграфика Востока. 2018/XXXIII. -25-38.

Мәтін

 Түрколог А.Аманжолов оқылымы:

 "Ağa sana oçkuk! Bez çök! Bukun içre (r?) azuk -

 Аға саған бұл ошақ! Бөтен ел адамы тізеңді бүк! Халықта азық түлік мол болғай!

 Ирантанушы ғалым И.Харматтаның оқылымы:

1. za(m. )-ri ko-la (m. ) mi(m. )-vam. vam. -va pa-zam. pa-na de-ka mi(m. )-ri-to  - The vessel should hold wine of grapes, added cooked food, so much, to the mortal,

 2. ña-ka mi pa-zam. vam. -va va-za(m. )-na vam - then added cooked fresh butter on. 

«судно следует провести вино виноград, добавлено приготовленную пищу, так много, чтобы смертного, а затем добавил, приготовленные свежие масло на» 

 Түрколог Ахмет Бижан Епржыласұн оқылымы: 

1: GA  SN  EŊ  İÇ  RK

2: BZ  İÇŊ  K  NRUK  Ŋ  NİÇRE  ZUK (veya: NİÇ  B/R  AZUK)

Aga, esen, eŋ iç arak abız içiŋ. Eke anruk eŋ iniçre azuk.

  “Yükselerek, esenlikle (afiyetle), en içten (yanan) mumlar ile (eşliğinde) için. Abla hazırlatmış (tır) en küçük kardeşçağıza azık.”

А.Н. Гаркавец оқылымы:

 Транскрипциясы:

Qız -er içiŋ, oqu-sünügü çezib

Köçü aŋsağ

Қазақшасы:

«Қыз ер, ішің, оқ-сүңгү шешіп

Көшті аңсақ (еске түсірсек)»

Орысшасы:

«Дева -герою , выпей, когда мы, отторочив стрелы и копья,

Будем поминать кочёвку»