Ғұн империясы дәуірінің жазуы
Жалпы мәлімет
Ғұн империясы дәуірінде ғұндардың жазуы болғандығын растайтын археологиялық айғақтар әзірше табылмаған. Қытай деректерiнде «ғұндарда жазу жоқ, заңдары ауызша айтылады» делінген. Алайда, «сүйекке сызып ағашты оюлап, өрнектеген «kemu>кему» жазулары бар, оны шумақтап уәзiрлерi талқылайды» деген деректер де кездеседі.
Сонымен қатар, қытай жазбаларында " tang-li-ku-tu-san-juj - Тэнли куту сан йюй" деп хатталған, яғни, ғұн тілінде "Тәңірі құтты шаньюй" деген сөз бар. Қазіргі түрк, моңғол (және тұңғыс-манжұр) тілдерінде teŋiri // teŋri // tanara > «Тәңір», qut // qutuγ //> «құт, құтты», kün // šön // šün // šaŋï > «күн, жарық, сәуле» (және де tün // tön // šön «түн, түнек, қараңғы, ай») деген сөздердің ортақ, жалпылама семантикасымен қарастырсақ «Tanri qut (i) šan’juj» деген сөзді «Тәңірі құты күн мен айдың иесі» деп жаңғыртуға болады. Келесі бір мәтін «soucig thalig-qan boug qourginug toutqan - «әскерді жорыққа шығарып бұл қорғанды жаулап аламыз (выведешь войска (воевод) в поход – то этот лагерь (город, крепость) будет взят).
Ғылыми әдебиет
Монголын археологийн сонгомол өв. Archaeological selected relics of Mongolia. II. -Монгол улсын ШУА, Түүх археологийн хүрээлэн. -Улаанбаатар, 2016.
Хүннүгийн өв. Нүүдэлчдийн анхны төр-Хүннү гүрний соел. Treasures of the Hiongnu. Culture of Hiongnu – the first Nomadic Empire in Mongolia. –Улаанбаатар, 2011.-296.
Бичурин Н. Собрание сочинение о народах , обитавших в Средней Азии в древние времена. -Алматы, 1998, С. 40.
Фасеев Ф.С. К расшифровке хуннских фрагментов // Источниковедение и история тюркских языков. Казань, 1978. С. 137-147.
Пікір қалдыру