Талас-I (Т-1) бітіктасы
Жалпы мәлімет
Талас қаласынан (бұрыңғы Әулие –Ата уезі, Дмитриевский қалашығы) 8 шақырым шығыс-оңтүстіктегі Айр-Там-Ой (Қырық-Қазық) деген жерден табылған. Қызғылтым сұр гранит тастан жасалынған. 4 жол мәтін қашалған. Тастың өлшемі:135 х 90 х 45 см.Ресей, Санкт-Петербор қаласы Мемлекеттік эрмитажда сақтаулы.
Ғылыми зерттеулер
1896 ж. В.А. Каллаур, Гастев тапқан. Г. Гейкел, В.В.Радлов, Ю. Немет, С.Е. Малов, Х.Н. Орхун, И.А. Батманов, Ч. Жумагулов, А.С. Аманжоловтар зерттеу жүргізген.
Ғылыми әдебиет
Heikel H.T. Аltertümer aus dem Tale des Talas in Turkestan . Travaux ethnographiques , 1918, VII. Taf. XXII-XXIV.
Radloff W. Die altturkishen Inschriften der Mongolei. S.Petersburg, 1895. P.
Nemet Julius Die Köktürkischen Grabinschriften aus dem Tale des Talas in Turkestan // Körösi Csoma –Archivium . Edited by Gyula Nemeth. volume II, Budapest 1926-1932. authorized print by E.I. Brill ,Leiden, 1967. pp. 134-136.
Малов С.Е. Древнетурецкие надгробия с надписями бассейна р. Таласа. Известия АН СССР. Отделение гуманитарных наук, 1929, С.799-806
Малов С.Е. Таласские эпиграфические памятники. Материалы Узкомстариса. Вып.6-7, М.-Л., 1936, С.17-38.
Малов С.Е. Памятники древнетюркской письменности. Тексты и исследования.М.-Л., 1951. Рис. С. 75.
Малов С.Е. Памятники древнетюркской письменности Монголии и Киргизии. М.-Л., 1959, С. 57-60. Рис-10.
Orkun H.N. Talas yazitlari // Eski Türk yazîtlari. Istanbul, 1936. T-II. 133 s.
Батманов И.А. Памятник №1 // Таласские памятники древнетюркской письменности. Фрунзе, 1971. С. 9-10. Рис-1, 2.
Джумагулов Ч. Первый Таласский памятник // Эпиграфика Киргизии, I.- Фрунзе ,1963. С. 15-16. рис-1.
Аманжолов А.С. Т-1 (Айртам-Ой) Руническая надпись на валуне, находка1896 г. // История и теория древнетюркского письма. Алматы, 2003. С. 87.
Табалдиев К., Белек К. Памятники письменности на камне Кыргызстана (свод памяников письменности на камен). -Бишкек: «Учкун», 2008.-C.28.
Мәтін
1. |
At ızım ır а er atım Udun a esiz e |
2. |
Qatunı ekini anta tulı a qalmış a |
3. |
Iniler Qara Barıs a Oğul Barıs a |
4. |
Öz anta Eşinke |
azLsaNaDUmTr...imzT
aYimLQaiLUTaOuntuKaiNTQ
aSRBLUGUaSRBaRQairlini
aKnYiaOzu
С.Е. Маловтың орыс тіліндегі аудармасы:
(1) Устроив свои владения (?); мое геройское имя Удун, от вас (я отделился т.е. умер).
(2) Жена его в печали своей осталась вдовой.
(3) Его младшие братья Кара-барс и Огул-барс.
(4) в отношении своих товарищей (отделился).
Ат үйірім ер батыр атым Ұдын , иесіздеріме
Қатұн енесі сонда тұл қалды
Інілері Қара барыс, оғұл барыс
Өзі сонда Есішке (аты)
Пікір қалдыру